Ջաֆար աս-Սադիկ

Շիաները ընդունում են Ջաֆար աս-Սադիկին, որպես իրենց վեցերորդ իմամ(ծնվել է մոտ.700թ. մահացել է 765թ.), ով հիմնել է կրոնա-իրավական ուսմունք իսլամում, որը ընդունվում է և´շիաների, և´ սուննիների կողմից:

Ջաֆար աս-Սադիկը Մուհամմադ  մարգարեի և Ալի իբն Աբու Տալիբի ուղիղ ժառանգներից է: Քերբելայում Հուսեյն իբն Ալիի և մարգարեի ընտանիքի անդամների մահվանից հետո, ինչպես նաև իշխանությունների ծավալած հետապնդումների հետևանքով, նրանց մեծ մասը հեռացան քաղաքական իշխանությունից և իրենց ամբողջությամբ նվիրեցին իսլամական գիտություններին:
Նրանք դարձան մարգարեի ժառանգության կենդանի պահապանները, ինչպես նաև հադիսների փոխանցողներ և գիտակներ, Ղուրանի մեկնաբաններ:

Ջաֆար աս-Սադիկին շատ բան էր կապում առաջին բարեպաշտ խալիֆա Աբու Բաքրի ընտանիքի հետ: Նա և նրա ընտանիքը ազգակցական կապեր ունեին  նրա ժառանգների հետ: Ջաֆարի մայրը Կասիմ իբն Մուհամմադի աղջիկն էր, ով Մեդինայի նշանավոր ֆակիհներից էր: Նրա հորը` Մուհամմադ իբն Աբու Բաքրին, Ալի իբն Աբու Տալիբը սիրում էր ինչպես իր որդուն և նրան նշանակել էր Եգիպտոսի կառավարիչ: Վերջինս մահացել է, երբ Ջաֆար աս-Սադիկը 34 տարեկան էր:

Շիական ավանդույթի համաձայն Ջաֆարը եղել է աստվածաբան և օրենսգետ: Երիտասարդ տարիներից սկսած արդեն նա հետաքրքրություն է տածել դեպի իսլամական ավանդույթը և գիտությունները:

Իմամիականները ճանաչում են Ջաֆար աս-Սադիկին որպես իրենց աստվածաբանական համակարգի հիմնադիր և ֆիկհի իրենց համակարգը անվանում են Ջաֆարիական մազհաբ կամ Ջաֆար աս-Սադիկի մազհաբ: Նրան էին վերագրում զանազան խորհրդավոր գիտությունների իմացություն, մասնավորապես   իմամաթի էության  և <<Մուհամմադի լույսի>> վերաբերյալ (աստվածային լույսի մանիֆեստացիա, որը ստեղծվել է  մինչև Ադամը և լուսավորել է մարգարեներին, Մուհամմադին և նրա սերնդին)  իմամիական դոկտրինաների վերամշակումը[1]:

Նրա տեսության մեջ երևում է նաև մութազիլիական դպրոցի ազդեցությունը (թաշբիհ`մարդակերպության ժխտում), պահանջում էին Աստծուն ատրիբուտներ չվերագրել (մարդկային հասկացությունների շրջանակից վերցված): Նա ժխտում էր ինչպես անխոս կանխատեսման հայեցակարգը(ջաբր), այնպես էլ մարդկանց կողմից իրենց արաքների ազատ ընտրությունը`թաֆֆիդ:

Ինչպես արդեն նշվեց Ջաֆար աս-Սադիկը իմամիականների մոտ վեցերորդ իմամն էր համարվում, որը տիրապետում էր բոլոր գիտություններին, սակայն այդ գիտությունները շիաների կարծիքով, յուրահատուկ են և խորհրդավոր: Այդ խորհրդավոր գիտեիքները փոխանցվում էին մեկ իմամից մյուսին: Այդպիսի գիտելիքները շիիզմում կոչվում էին ջաֆր: Շիական ավանդույթը Ջաֆար աս-Սադիկին վերագրում է խորը իմացություն ջաֆրի շրջանակներում:

Ջաֆար աս-Սադիկի օրոոք շիա-իմամիականները գաղափարապես մեկ ամբողջություն էին ներկայացնում: Նրա մտերիմներից մեկը ` Աբու ալ-Խատտաբը, իմամի էության աստվածացման մեջ այնքան հեռուն էր հասել, որ շշուկներ էր տարածում , որ իմամը մարմնավորված աստված է: Ջաֆարը, բնականաբար, չէր կարող թույլ տար նման աղավաղում, և նա իրենից հեռացրեց Աբու ալ-Խատտաբին, ով հետագայում հիմնադրեց <<Խատտաբիյա>> ծայրահեղ շիական խմբավորումը[2]:

Ինչ վերաբերում է Ջաֆար աս-Սադիկի քաղաքական հայացքներին, ապա նա  հոր և պապու նման քաղաքական գործունեություն չի ծավալել և մասնակցություն չի ունեցել հակակառավարական շարժումներին:

Սա պայմանավորված է նրանով, որ իմամը շարունակում է իմամ համարվել, եթե նույնիսկ չունի որևէ քաղաքական իշխանություն, չի ձգտում դրան և չի նշանակում դաիներ:Սրան դեմ էին զեյդիները,ովքեր գտնում էին, որ օգուտ չկա իմամից, եթե նա չի ձգտում համայնքի ղեկավարմանը: Շիաները Ջաֆար աս-Սադիկի քաղաքական պասիվությունը բացատրում էին տակիյայով, այսինքն` նա իր հայացքները բացահայտ չէր արտահայտում, այլ գաղտնի:

Շատ հաճախ նրան այնպիսի հայացքներ էին վերագրվում, որոնք իրականում նրանը չէին: Նույնիսկ խալիֆ ալ-Մանսուրը կասկածում էր, որ Ջաֆարը ապստամբություն է բարձրացնում իր դեմ: Ամեն անգամ նա ապացուցում էր իր ոչ մասնակցությունը հակակառավարական շարժումներին: Խալիֆ ալ-Մանսուրի հրամանով նրան Մեդինայից աքսորում են (դրանից առաջ խալիֆ աս-Սաֆֆահի հրամանով աքսորվել էր Իրաքից, իսկ ավելի առաջ 5-րդ իմամի օրոք աքսորվել է Դամասկոս Օմայյան խալիֆ Հիշամի հրամանով): Նրան երկար ժամանակ հետևում էին և մեկ անգամ չէ, որ փորձել են սպանել, սակայն վերջիվերջո նրան վերադարձրեցին Մեդինա[3]:

Ջաֆար աս-Սադիկը մահացել է Մեդինայում և թաղվել ալ-Բաքի գերեզմանոցում (հոր և պապի կողքին)[4]: Նրա մահվանից հետո շշուկներ էին տարածվել, որ նա թունավորվել է խալիֆ ալ-Մանսուրի կողմից: Նրա դամբարանը երկար ժամանակ մեծարման  և ուխտագնացության վայր էր հանդիսանում, մինչև որ վահհաբիները այն ավերեցին:  Նրա մահվանից հետո իմամաթի ժառանգության հարցը առաջ եկավ: Ինքը` Ջաֆար աս-Սադիկը, ժառանգորդ էր նշանակել ավագ որդուն` Իսմայիլին,  ով սակայն մահացավ Ջաֆարից առաջ: Իսմայիլի կողմնակիցները գտնում էին, որ նա չի մահացել, այլ գտնվում է ղայբում, որտեղից էլ ղեկավարում է համայնքի գործերը: Շիական իսլամի այս ճյուղը ստացել է իսմաիլականներ անվանումը: Մյուս խումբը յոթերորդ իմամ էր ճանաչում Ջաֆարի մյուս որդուն` Մուսա ալ-Կազիմին. սրանք էլ կոչվում են իսնաաշարիաներ, քանի որ  հաջորդաբար ճանաչում էին Ալի իբն Աբու Տալիբի սերնդի 12 իմամներին, որոնց թվում էր նաև Մուսա ալ-Կազիմը: Շիաների  մեջ կա նաև մի ուղղություն (նասուվիներ), ովքեր գտնում են, որ Ջաֆարը չի մահացել և գտնվում է ղայբ վիճակում: Նասուվիները Նասուվի հետևորդներն էին, և ասում են, որ նրանք այսպես են կոչվում Նասուվ բնակավայրի անունից: Նրանք ասում էին, որ Ջաֆարը կենդանի է և չի մահանա մինչև որ չհայտնվի, նա կաիմ է, մահդի: Անգամ  նրանք ասում էին, որ  իբր Ջաֆարը ասել է.<<Եթե դուք նույնիսկ տեսնեք  իմ գլուխը, որը գլորվում է սարի վրայից, դուք չպետք է հավատաք, քանի որ ես եմ Ձեր տերը և սրի տիրակալը>>[5]:

Ջաֆար աս-Սադիկի կարևորությունը կայանում է նրանում, որ նա առաջինը և միակն էր  իմամներից, ում ճանաչում էին և´ սուննիները, և´ շիական երկու ուղղությունները` իսմաիլիները և իսնաաշարիաները, իսկ սուֆիները նրան  մեծարում էին որպես հոգևոր ուսուցիչ:

---

[1] Петрушевский И. П. Ислам в Иране в 7-15 веках, , Ленинград, 1966, стр. 250.

[2] Петрушевский И. П.,  նշվ. աշխ.էջ 251:

[3] Сейид Мохаммад Хусейн Табатабаи, Шиизм в Исламе, стр. 78.

[4] Джафаритский мазхаб- А. Али-заде, Исламский энциклопедический словарь, Ансар, 2007, стр. 189.

[5] Мухаммад ибн Абд ал-Карим аш-Шахрастани, Книга о религиях и сектах, часть 1, Москва, 1984.

Հեղինակ՝ Անի Հովհաննիսյան
Աղբյուր՝ Արաբագետ բլոգ