: Շեյխ ան-Նաբհանին ծնվել է հիջրայի 1332 թվականին (1914թ.): Հոր՝ հայտնի դատավոր, իսլամի գիտակ լինելը հող ստեղծեծ, որ ապագա հիմնադիրը մոտ կանգնի իսլամին ու հիմք դնի դրա ծայրահեղական ուղղություններից մեկին:
Ան-Նաբհանին իր մորական պապից, ով ևս իսլամի մեծ գիտակ է եղել, շատ բան է սովորել, նա 13 տարեկանում արդեն անգիր գիտեր Ղուրանը և շնորհիվ պապի տված գիտելիքների նրա մոտ արդեն ձևավորվել է խորը քաղաքական գիտակցությունը: Պապը նաև համոզել է ան-Նաբհանիի հորը, որ անհրաժեշտ է տղային ուղարկել ալ-Ազհար՝ շարիաթական կրթությունը շարունակելու նպատակով: 1927 թվականին նա ալ-Ազհարում էր, ուր աչքի ընկավ իր տաղանդով: 1932թ. ան-Նաբհանին ավարտել է իր կրթությունը ալ-Ազհարում ՝ ստանալով շարիաթական գիտնականի դիպլոմ:
1938 թվականից ան-Նաբհանին աշխատել է կրթության նախարարությունում, ապա իր ուղին շարունակել է որպես շարիաթական դատավոր:
Թակի ուդ-դին ան-Նաբհանիիի գրչին են պատկանում տասնյակ աշխատություններ, որոնցից մեկի՝ «Հիզբ ուլ-Թահրիրի հայեցակարգը»-ի վերլուծությանն էլ վերաբերում է այս աշխատանքը:
***
18-րդ դարի կեսերից սկսած իսլամական աշխարհը արագ տեմպերով ետ է ընկնում և չի կարողանում զարգացում ապրել: Իսլամական աշխարհի զարգացմանը նպաստելու ուղղված բոլոր փորձերը ապարդյուն էին, և այն դեռ շարունակում էր խարխափել մթության մեջ՝ վերածվելով քաոսի:
Ըստ ան-Նաբհանիի գոյություն ունեն հետևյալ պատճառները, որոնք խանգարեցին վերադառնալ իսլամի հիմքերին.
- Իսլամական մտքի, գաղափարների հստակ պատկերացման բացակայություն նրանց մոտ, ովքեր բռնել են իսլամի վերածնման ուղին
- Իսլամի մեթոդի նկատմամբ հստակ պատկերացման բացակայություն, որն էլ պետք է ապահովեր այդ գաղափարի իրականացումը
- Իսլամական գաղափարի և իսլամական մեթոդի մեկ միասնության մեջ ամուր կապված չլինելը
Այս գործոնները ի հայտ են եկել դեռևս հիջրայի երկրորդ դարում և տեղ են բացել իմպերիալիզմի համար: Որոշ մուսուլմանների վրա իրենց ազդեցությունն են տարածել իսլամի թշնամի փիլիսոփաները, ինչպես հնդկական, պարսկական, հունական: Այս ազդեցության տակ նրանք փորձել են միավորել իսլամն ու այդ գիտությունը, սակայն հաշվի չի առնվել դրանց հակասությունը: Այս ամենի հետևանքով մուսուլմանների գիտակցության մեջ սխալ հասկացություններ են սերմեր գցել: Սրա հետ մեկտեղ իսլամի մեջ թափանցել են նաև նրա թշնամիները և դրա մեջ օտար տարրեր են ներարկել, իսկ հետագայում արդեն այս ամենին միացել է նաև արաբերենի անտեսումը: Այս ամենի հետևանքը եղել է իսլամի դիրքերի անկումը: Ինչ վերաբերում է իսլամական մեթոդին, ապա դա հասկանալու պարզությունը մուսուլմանները կորցրել են աստիճանաբար: Առաջ մուսուլմանները քաջ գիտակցում էին, որ իրենց գոյության նպատակը իսլամի տարածումն է և ապրելը հանուն իսլամի: Իսկ իսլամական պետությունը պարտավոր է ոչ միայն իր ներսում հետևել իսլամին, այլ նաև տարածել այն իր սահմաններից դուրս՝ ջիհադի միջոցով: Իսկ այս ամենի փոխարեն մուսուլմանները այժմ իրենց գլխավոր նպատակն են համարում հարստության կուտակումը: Կորցնելով իրական նպատակն ու թուլացած իսլամական պետությունը, մուսուլմանները կարծեցին, որ իսլամի վերածնման համար անհրաժեշտ է մզկիթներ կառուցել, գրքեր տպագրել՝ չընդդիմանալով իրենց իշխող անհավատներին:
19-րդ դարում այս ամենին գումարվում է նաև իսլամական շարիաթի սխալ ընկալումը՝ դրա՝ հասարակության մեջ օգտագործման համար: Սրա արդյունքում իսլամը այնպիսի մեկնաբանությունների ենթարկվեց, որոնք հակասում էին դրա տեքստերին, որոնք կոչված էին ստեղծելու այնպիսի իսլամը, որը համապատասխան է այսօրվա հասարակությանը: Բայց պետք էր փոխել հասարակությանը և ոչ թե իսլամը: Հասարակությանն էր անհրաժեշտ համապատասխանեցնել իսլամին և ոչ թե հակառակը: Գաղափարախոսությունը պետք է անփոփոխ մնա, իսկ ահա արատավոր հասարակությունը պետք է փոխվի: Փորձելով փոխել գաղափարախոսությունը և համապատասխանեցնել այս ժամանակին ու վայրին՝ ստեղծվեցին իսլամին հակառակ օրենքներ, որոնք ստիպեցին իսլամին էլ ավելի հեռանալ հասարակությունից:
20-րդ դարում այս խնդիրներին գումարվեց այս երեք չարիքները.
1. Մուսուլմանները, մասնավորապես գիտնականներն ու ուսանողները սկսեցին իսլամն ուսումնասիրել այնպես, որ այդ հակասում էր ուսումնասիրման իսլամական մեթոդին: Նրանք սկսեցին նմանվել «քայլող գրքերի», որոնք զանգվածների վրա ազդեցություն չունեն, այնինչ նրանց իրական նշանակությունը իսլամական գիտելիքի տարածումն է, ոչ թե լոկ դրա ուսումնասիրությոնը:
2. Արևմուտքը, որը ատում է մուսուլմաններին ու իսլամը հարձակումներ գործեց իսլամի նկատմամբ: Նա սկսեց անհիմն մեղադրել իսլամը, իսկ մուսուլմանները սխալ դիրք գրավեցին, սկսեցին պաշտպանել այն, մեկնաբանել՝ հաշվի չառնելով, որ իսլամին հնարավոր չէ մեղադրել, կեղծ համարել: Նրանք սկսեցին բացատրություններ փնտրել, օրինակ ջիհադի հարցում: Ջիհադը անվանվեց ինքնապաշտպանություն՝ դրանով իսկ հեռացվելով իր իսկական նշանակությունից: Ջիհադը դա պատերազմ է այն ամենի դեմ, ով կամ ինչը կկանգնի իսլամի ճանապարհին: Երբ արաբները գրավեցին Պարսկաստանը, Բյուզանդիան, Եգիպտոսը, Հյուսիսային Աֆրիկան, Անդալուսիան, դա էր իսկական ջիհադը, քանի որ կոչված էր տարածելու իսլամը:
3. Իսլամական պետության կորուստը ստիպեց մուսուլմաններին մտածել, որ հնարավոր չէ երկիր կառավարել միայն Ալլահի օրենքով, և դրանով իսկ թույլ տվեցին, որ օտար տարրը ներթափանցի ու կառավարի իրենց:
Այս խնդիրներն էին պատճառը, որ թեև բազմաթիվ իսլամական շարժումներ փորձել են վերածնել իսլամը, սակայն դա նրանց չի հաջողվել, քանի որ իսլամի վատ ընկալումը նրանց ավելի է շեղել ճիշտ ուղուց:
Ահա թե ինչու էր պարտադիր նոր իսլամական հոսանքի առաջացումը, որը ճիշտ ու հստակ կգիտակցեր իսլամի գաղափարախոսությունն ու մեթոդը: Ահա հենց այս հիմքի վրա էլ ստեղծվել է Հիզբ ութ-Թահրիրը, որը, գործելով իսլամական երկրներում, տարածելու էր ճիշտ գաղափարներ ու մեթոդ, ինչի հետևանքով վերածնվելու էր իսլամական կենսակերպն ու իսլամական պետությունը, որն էլ իսլամը կիրառելու էր կյանքի բոլոր ոլորտներում ու ձգտելու էր դուրս բերել այն իր սահմաններից ու տարածել ողջ աշխարհում:
Իր «Հիզբ ութ-Թահրիրի հայեցակարգը» աշխատության մեջ ան-Նաբհանին տալիս է այն խնդիրների լուծումը, որ պետք է իսլամական աշխարհի զարթոնքը ապահովելու համար: Երկարատև ուսումնասիրություններից հետո նա սահմանում է շարիաթական օրենքները, որոնց մի մասը անհատին է վերաբերում, իսկ մյուսները՝ մարդկանց փոխհարաբերություններին:
Մարդու կյանքը իմաստավորելու համար նախ և առաջ անհրաժեշտ է նրա կյանքի գլխավոր նպատակը գտնել:
Մարդը ոչ թե ոգի է, կամ ոգու ու մարմնի միասնություն այլ մատերիա է: Ոգին դա Ալլահի հետ կապի գիտակցումն է: Մարդը ապրում է երկու ոլորտներում, որոնցից առաջինում մարդը ենթակա է, իսկ երկրորդում՝ ինքն է պատասխանատու իր արարքների համար: Առաջին ոլորտը դա այն է, ուր մարդը ենթարկվում է Ալլահի կողմից սահմանված օրենքներին, որոնք ողջ գոյի համար են: Այստեղ արարքները կատարվում են առանց մարդու կամքի, ինչպես օրինակ մարդը ծնվում ու մեռնում է առանց սեփական կամքի արտահայտման: Երկրորդ ոլորտում, ուր մարդը ինքն է իր արարքների պատասխանատուն, մարդը ապրում է Ալլահի շարիաթին համաձայն, կամ այն ուղուն համահունչ, որ ինքն է ընտրել: Սակայն այս ոլորտում մարդու արարքները միայն գործողություններ են ու դրանց բարի կամ չար լինելը պայմանավորված է այն հանգամանքներով, որոնց առկայությամբ կատարվել է այս կամ այն արարքը: Օրինակ՝ եթե մարդը սպանություն է գործել, ապա կախված հանգամանքներից այն կարող է բնութագրվել որպես լավ կամ վատ արարք: Եթե նա սպանել է թշնամուն, ապա նրա արարքը ողջունվում է, իսկ եթե սպանել է սեփական երկրի քաղաքացուն, ապա դա արդեն վատ է: Իսկ ինչ վերաբերում է մտադրություններին, ապա ամեն մարդ ինչ-որ արարք անելուց առաջ պետք է մտադրություն ունենա, հանուն որի նա կատարում է այդ արարքը: Այս իսկ պատճառով յուրաքանչյուր արարքի կատարման համար անհրաժեշտ է արժեքի առկայությունը: Արժեքն էլ հենց մտադրությունն է: Այդ արժեքը կարող է լինել նյութական, ինչպես օրինակ շահույթը, կամ կարող է լինել մարդասիրական, ինչպես օրինակ խեղդվողի կյանքը փրկելը: Բայց այդ արժեքները հաստատվում են շարիաթով:
Ան-Նաբհանին նաև նշել է պետության մասին: Եթե պետության մեջ ամենուր տիրում է շարիաթական օրենք, սակայն բնակչության մեծ մասը մուսուլման չէ, այն միևնույն է համարվում է դար ուլ-իսլամ, սակայն եթե բնակչության մեծամասնությունը մուսուլման է, սակայն շարիաթը տեղ չունի այդտեղ, այդ պարագայում այն համարվում է դար ուլ-քուֆր:
Անկախ նրանից մուսուլման է այդ երկրի քաղաքացին թե ոչ, պետությունը պետք է շարիաթը կիրառի բոլորի նկատմամբ: Սակայն նրանք ովքեր մուսուլման չեն կարող են հետևել իրենց հին հավատալիքներին և կատարեն իրենց երկրպագությունը: Սննդի ու հագուստի հարցում նրանք ազատ են, սակայն այն հարցերը, որոնք վերաբերում են փոխհարաբերություններին, պատժին, տնտեսական հարցերին, կարգավորվում են շարիաթի օգնությամբ:
Շարիաթի օրենքների մի մասը չունեն մոտիվացիա (իլլաթ), իսկ մյուս մասն ունի: Օրինակ սնունդը, հագուստը, երկրպագությունը և այլն չունեն մոտիվացիա, իսկ փոխհարաբերությունների հետ կապված հարցերը, ինչպիսին է օրինակ պատիժը, պարտադիր պետք է իլլաթ ունենա:
Այն օրենքը, որը գործում է իլլաթի առկայությամբ, նրա բացակայության դեպքում փոփոխության չի ենթարկվում անկախ տեղից և ժամանակից: Օրենքը երբեք չպետք է փոփոխության ենթարկվի: Բացի այդ շարիաթի իլլաթը դա այն է, որը մատնանշում է շարիաթական տեքստը: Այս իսկ պատճառով պետք է սահմանափակվել տեքստով: Շարիաթի օրենքը անփոփոխ է, որքան էլ որ ժամանակն ու տեղը փոփոխվեն: Շարիաթում առկա են մարդու հետ կապված բոլոր հարցերի լուծումները բոլոր ժամանակների և վայրերի համար: Մարդը անկախ վայրից և ժամանակից մնում է մարդ, ուստի և նրա խնդիրների կարգավորումն էլ մնում է անփոփոխ: Շարիաթը այնքան լայն է, որ նրանից հնարավոր է դուրս բերել ցանկացած խնդրի լուծում, որի համար էլ ստեղծվել է ֆիկհը: Ֆիկհը օգնությամբ շարիաթական տեքստերից հնարավոր է դուրս հանել այնքան օրենքներ, որքան անհրաժեշտ է մարդկային բոլոր հարցերի կարգավորման համար:
Ըստ ան-Նաբհանիի ինչպես Ղուրանն ու Սուննան են շարիաթական ապացույց համարվում, այնպես էլ կարևոր դեր ունեն իջման և կիյասը: Այսպիսով շարիաթի օրենքների համար Ղուրանը, Սուննա, իջման և կիյասը համարվում են ապացույցներ:
Նախորդ շարիաթները, որ տրվել են այլ ազգերի, այժմ արդեն կորցրել են իրենց ուժը: Իսլամական ակիդան հավաստում է հավատալ բոլոր մարգարեներին և առաքյալներին և բոլոր այն գրքերին, որ նրանք են բերել, սակայն դա միայն պետք է ընդունվի որպես ապացույց նրանց մարգարեական գործունեության, ուստի և պետք չէ հետևել այդ գրքերին: Բոլոր մարդիկ պետք է թողնեն իրենց կրոնները և հետևեն իսլամին, քանի որ բոլոր կրոնները, իսլամից բացի, կորցրել են իրենց ուժը:
Իսկ եթե որևէ ծես կամ սովորույթ մնացել է նույնը, ինչպես հին գրքերում, այնպես էլ իսլամում, դա չի նշանակում, որ մարդը հետևում է հնին, այլ նշանակում է՝ իսլամը այն բերել է նորովի:
Հեղինակ՝ Նաիրա Սահակյան