Երբ նայում ենք քարտեզին, տեսնում ենք մի շարք տարածքներ, որոնք այսպես կոչված վիճելի տարածքներ են: Ցավոք մեր երկիրն էլ զուրկ չէ դրանից: Ինչևէ այս գրառումը մեկ այլ վիճելի տարածքի մասին է: Խոսքը Գոլանի բարձունքների (արաբ. هضبة الجولان) մասին է: Այն Մերձավոր Արևելքի կռվախնձորներից մեկն է: Մինչ 1967 թվականը Գոլանի բարձունքները մտնում էին Սիրիայի կազմի մեջ: Սակայն 1967 թվականի վեցօրյա պատերազմի արդյունքում իսրայելական զորքերը բռնազավթեցին այն: Ինչպես Իսրայելը, այնպես էլ Սիրիան Գոլանի բարձունքները համարում են իրենց տարածքի մի մասը:
Գոլանի բարձունքներում կա հին քաղաքակրթությունների վեհ հետքը: Այս պատմական իրողությունը կարելի է տեսնել Կացրինե քաղաքի «Գոլանի հնությունները» թանգարանում և Երուսաղեմում Իսրայելի թանգարաններում:
Դեռևս պղնձի դարաշրջանում գոլանի բարձունքները եղել են բնակավայրեր: Այստեղ հիմնականում զբաղվում էին անասնապահությամբ, որսորդությամբ և հողագործությամբ:
Տները կառուցել են բազարտից, որը Գոլանի բարձունքներում բավականին շատ է: Տան հատակը բազալտե սալիկից էին սարքում: Երկու մասից կազմված տներ էին, որի մի մասում ապրում էին, մյուսու՝ պահում էին ուտելիքը: Տների պատերը մեկը մյուսին կպած են, չնայած հանդիպում են նաև առանձին տներ: Տներում գտնվել են կուռքեր կապված անասնապահության, հողագործության հետ: Հետաքրքիր է, որ ոչ մի գերեզման չի գտնվել: Կամ դրանք չեն գտնվել դեռ, կամ էլ գոլանի բարձունքներում դրանք բացակայում են: Սա խոսում է այն մասին, որ հավանական է՝ Գոլանի բնակչությունը այստեղ սեզոնային է եղել, ոչ մշտական: Մ.թ.ա 4-րդ դարի վերջին Գոլանի բնակչությունը հեռացել է այստեղից: Ինչո՞ւ: Այս հարցին ոչ ոք ստույգ պատասխան չի տալիս:
Հետագայում հետազոտություններիարդյունքում պարզվել է, որ գոլանում բրոնզե դարաշրջանի կեսերին դարձյալ հայտնվել են բնակիչներ: Ամենայն հավանականությամբ քոչվորներ: Այս քոչվորները այստեղ թողել են կառույցներ, որոնք շատ հավանական է, ծառայել են թաղման արարողակարգին: Այդ կառույցները բաժանվում են երկու խմբի՝ ԴՈԼՄԵՆ և ՏՈՒՄՈՒԼ:
Գոլանում բնակչության լինել կամ չլինելը մեծ հաշվով կախված է եղել թե որքան հզոր հարևաններ է ունեցել այն: Այստեղով անցել ենառևտրական կարևոր ճանապարհներ: Ժամանակի ընթացքում առաջացել են անգամ քաղաքներ, որոնցից կարելի է նշել Գամլան: Այս քաղաքի պեղումները գտել են բրոնղե դարաշրջանին պատկանող պատի հետքեր: Գամլայի պեղումներում իր մեծ ավանդն է ունցել հնագետ Իցհակ Գալը: Հենց նրա շնորհիվ
մարդկության աչքից մոտ երկու հազարամյակ թաքնված Գամլան կրկին հառնեց իր ողջ վեհությամբ:
Այս հոդվածով փորձեցի ձեր ուշադրությանը ներկայացնել այս հնագույն ու հետաքրքիր վայրը: Այս մասին շատ բան կա ասելու, ու հնարավոր է մի օր որոշեմ ավելի խորը ուսումնասիրություն կատարել ու ձեր ուշադրությանը ներկայկացնել: